Ο νεοφαναριωτισμός του εθνικισμού (1822 – 2019)

Γράφει ο Στέλιος Λ.

Βρισκόμαστε στις δαιδαλώδεις, αλλά και ρομαντικές στιγμές του 1822. Η εθνεγερσία βρίσκεται ήδη στο λυκαυγές της και εξαπλώνεται σαν εφιαλτική επιδημία για την Οθωμανική Πύλη. Έχει ήδη «φουντώσει» σε Πελοπόννησο και Στερεά Ελλάδα και τα πρώτα νικηφόρα αποτελέσματα αποτελούν τετελεσμένη πραγματικότητα.

Το ηθικό όλων ανακάμπτεται και η συναισθηματική φόρτιση είναι υψηλή. Το πολυπόθητο ζητούμενο στην παρούσα φλέγουσα καμπή δεν είναι άλλο από τον λειτουργικό και εναρμονισμένο συντονισμό του εγχειρήματος με στόχους:

Α) την λελογισμένη διαχείριση της επόμενης μέρας

Β) την λυσιτελή και βιώσιμη για τα τότε δεδομένα εξάπλωση του αγώνα

Γ) την σύσταση μιας κεντρικής διοικούσας επιτροπής που θα καθορίσει ρόλους, αρμοδιότητες και «νομοθεσία».

Το τρίτο σκέλος εκ των ανωτέρων, αποτελεί μέχρι και σήμερα το «μήλον της έριδος», αλλά και την «αχίλλειο πτέρνα» κατά το ξεκίνημα οποιασδήποτε συλλογικής εθνικοαπελευθερωτικής δράσης. Ως γενεσιουργός αιτία μπορεί να θεωρηθεί η αμοιβαία καχυποψία μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων εξουσίας και τα εναγώνια «ερωτηματικά» για την επαύριο μιας ενδεχόμενης επιτυχούς έκβασης του Αγώνα.

Επιστρέφοντας στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής, αξίζει να σταχυολογήσουμε εν τάχει τις εμπλεκόμενες φατρίες που συναποτελούν το κοινωνικό αμάλγαμα πάνω στο οποίο βασίστηκε η ελληνική επανάσταση.

Στην κορυφή της βαθμίδας τοποθετούμε, για λόγους ιστορικής δικαιοσύνης, τους Φιλικούς που αποτελούν ουσιαστικά τον πυλώνα του όλου εγχειρήματος. Πρόκειται για τους εμπνευστές του Αγώνα που οργάνωσαν, καθοδήγησαν και χρηματοδότησαν το ξεκίνημα του. Αν και έθεσαν τα θεμέλια της προσπάθειας, δεν εκτιμήθηκε η προσφορά τους και λόγω ιδιοτελών κινήτρων εκ των υπολοίπων ομάδων, περιθωριοποιούνται βάναυσα. Αυτό συνέβη, διότι η ισχύς τους δεν μετουσιωνόταν σε έμπρακτα ποσοτικά στοιχεία παρά μόνο σε ποιοτικά. Κατ’ επέκταση ήταν σε καθεστώς διαρκούς αλληλεξάρτησης από τις άλλες ομάδες.

Η εν τοις πράγμασι όμως «Ψυχή» της επανάστασης ήταν οι κλεφταρματωλοί που μετεξελίχθηκαν στους οπλαρχηγούς του Αγώνα. Είναι η ομάδα που, όπως όλοι γνωρίζουν, απότισε βαρύτατο φόρο αίματος για να ζούμε σήμερα εμείς «ελεύθεροι»(;). Με τις στρατιωτικές τους επιτυχίες είχαν κερδίσει την συμπάθεια και την λαϊκή υποστήριξη όλων των επαναστατημένων ελληνικών περιοχών (πλην των προσκηνυμένων). Διέθεταν υψηλή στρατιωτική κατάρτιση είτε γιατί αρκετοί εξ αυτών είχαν θητεύσει σε οθωμανικές αυλές ως επίλεκτοι στρατηγοί, είτε λόγω των ληστρικών επιδρομών που επιδίδονταν επί σειρά ετών ενάντια στον υπόλοιπο πληθυσμό αλλά και στους κοινοτάρχες των περιοχών. Επικεφαλής των οπλαρχηγών υπήρξε η εμβληματικότερη, ίσως, φυσιογνωμία της Επανάστασης, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Όπως απέδειξε η μετέπειτα πορεία των γεγονότων, οι Φιλικοί και οι Οπλαρχηγοί, που θα μπορούσε κανείς να τους ταξινομήσει ιεραρχικά στα δύο άκρα της βαθμίδας, παρέμειναν κατά κανόνα πιστοί μεταξύ τους και αλληλοϋποστηρίχτηκαν μέχρις εσχάτων. Αρκετά πρόσωπα μάλιστα ήταν συνταυτισμένα και με τις δύο ομάδες.

Στην αντίπερα ταξική και αξιακή όχθη βρίσκονται οι Φαναριώτες και οι Κοτσαμπάσηδες. Πρόκειται για καιροσκόπους τυχοδιώκτες που προσπάθησαν (και εν πολλοίς το κατόρθωσαν) να πατήσουν πάνω στους αιματηρούς αγώνες των οπλαρχηγών και να επιτύχουν την πολιτικοοικονομική τους ενδυνάμωση.

Οι Φαναριώτες προέρχονται από την Κωσταντινούπολη. Ήταν μορφωμένα πρόσωπα που είχαν διατελέσει υψηλά ιστάμενοι αξιωματούχοι της οθωμανικής διοίκησης. Γνώριζαν άριστα την τέχνη της πολιτικής διπλωματίας και ήξεραν να «ελίσσονται». Στόχος τους εξυπαρχής ήταν να ποδηγετήσουν εύσχημα το σώμα των επαναστατών και να ανέλθουν στην εξουσία του νεοσύστατου διοικητικού μηχανισμού. Τέτοια περίπτωση είναι και η οικογένεια Δραγούμη που τιμάται διθυραμβικά τέτοιες μέρες από την αστική ακροδεξιά… Επικεφαλής αυτών τίθεται ο κατά τεκμήριο ευρυμαθέστερος (ομιλούσε εφτά γλώσσες) όλων Μαυροκορδάτος, που στην Α’ Εθνοσυνέλευση θα ψηφιστεί επικεφαλής. Για να εξασφαλίσει την εύνοια όλων των παριστάμενων, προέβη στην εξής μηχανορραφία: συνέταξε δική του επιστολή και την παρουσίασε ψευδεπιγράφως στην συνέλευση ως γραφείσα από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη που θεωρείται μέχρι και σήμερα Αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας. Στην επιστολή αυτή διατυπώνεται η εύνοια και η αμέριστη εμπιστοσύνη του Υψηλάντη προς τον Μαυροκορδάτο...

Οι Κοτσαμπάσηδες, τέλος, ήταν οι ευνοούμενοι τοποτηρητές της Οθωμανικής Πύλης επί των υπόδουλων ελληνικών πληθυσμών. Όπως δηλώνει και η τουρκιστί ετυμολογική προέλευση του όρου (κοτσά μπάσης = το μεγάλο κεφάλι) ήταν οι προύχοντες και μεγαλογαιοκτήμονες που είχαν τον απόλυτο έλεγχο των περιοχών που διοικούσαν για λογαριασμό των Τούρκων. Οι εξουσίες τους πέρα από πολιτικές – οικονομικές, ήταν και δικαστικές. Μέσω των έντοκων δανείων που χορηγούσαν σε πολίτες των κοινοτήτων, αλλά και εκβιασμών στους αδύναμους, δημιουργούσαν σχέσεις εξάρτησης με αποτέλεσμα να επανεκλέγονται και να διαιωνίζουν την κυριαρχία τους. Οι ιστοριογράφοι καταγράφουν άπειρα περιστατικά εκμετάλλευσης και εξευτελισμών των αδύναμων που συχνά κατέφευγαν στην Οθωμανική Πύλη για να βρουν το δίκιο τους. Υπήρχαν βέβαια και οι εξαιρέσεις του κανόνα. Επικεφαλής αυτών τέθηκε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Η συμμετοχή τους στον αγώνα ήταν απαραίτητη λόγω της οικομικής ευρωστίας που διέθεταν και του πλήρους κοινοτικού ελέγχου των περιοχών που εξουσιάζαν. Η αρρωστημμένη νοοτροπία τους ότι «μου ανήκουν τα πάντα γιατί μπορώ» θα δημιουργήσει πολλές έριδες στην πορεία και θα αποτελέσει και την αιτία δολοφονίας του Καποδίστρια.

Όλες αυτές οι ετερογενείς φατρίες θα βρεθούν –καθεμία για τους δικούς της λόγους- στην Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και θα κληθούν να συνεννοηθούν. Τα ανακύπτοντα προβλήματα είναι πολλά και θα ακολουθήσει δεύτερη εθνοσυνέλευση στο Άστρος. Όλες αυτές οι ομάδες βλέπουν με καχυποψία η μία την άλλη. Όλοι θέλουν την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, αλλά αγωνιούν και για το ποια πλευρά θα την καρπωθεί πολιτικά την επαύριο των γεγονότων. Η κάθε πλευρά ρίχνει στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης τα πιο δυνατά της χαρτιά προκειμένου να ισχυροποιήσει την θέση της στην ιεραρχία που πρόκειται να προκύψει. Εκ παραλλήλου προσπαθεί με δολιότητα να υπονομεύσει την ισχύ και την αξία της άλλης. Υπάρχει όμως μία αδήριτος αναγακαιότητα που καθίσταται και συνδετικός κρίκος: γνωρίζουν ότι η συνειφορά της κάθε πλευράς είναι επιβεβλημένη για να έχει πιθανότητες επιτυχίας ο «ξεσηκωμός του γένους».

Μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο ανομοιογένειας και αλληλοσυγκρουόμενων φιλοδοξιών, οι εμφύλιες διαμάχες που ακολούθησαν ήταν μία αναπόφευκτη νομοτελειακή κατάληξη. Οι καιροσκόποι κυριάρχησαν. Φυλάκισαν, εξανδραπόδισαν και δολοφόνησαν τους αγωνιστές. Χαρακτηριστικά τα παραδείγματα Κολοκοτρώνη, Νικηταρά και Καποδίστρια.

Κάπως έτσι δεν είναι και σήμερα η κατάσταση στον εθνικιστικό χώρο άραγε; Μετά την πολιτική καταβύθιση της Χρυσής Αυγής ξεφυτρώνουν διαρκώς σαν μανιτάρια όψιμοι εθνικιστές και «υπερπατριώτες» που δηλώνουν αποφασισμένοι να αγωνιστούν «μέχρι τέλους» για «Ελλάδα και ορθοδοξία». Αρκετοί μάλιστα εξ αυτών «έγλειφαν» δουλικά τους τέως κοινοβουλευτικούς εθνικιστές και προσπαθούσαν διακριτικά να επιβιβαστούν στο καράβι τους, αναζητώντας όμως μία υψηλή θέση στην ιεραρχία. Τώρα που το καράβι βυθίστηκε «θυμήθηκαν» το αφήγημα του πολιτικού αγώνα σε ένα ευρύτερο ανανεωμένο σχήμα...

Ζυμώσεις από ‘δω, ζυμώσεις και από ‘κει. Όλοι θέλουν την ένωση υπό την αυστηρά προϋπόθεση να έχουν και την θέση που φαντάζονται πως τους αναλογεί.  Προσπαθούν να υποσκάψουν και να συκοφαντήσουν παρασκηνιακά τις υπόλοιπες ομάδες, προσπαθώντας με ψευδοτεχνάσματα να εξιδανικεύσουν την θέση και τις δυνατότητες τους. Κίβδηλες οι υποσχέσεις τους, κροκοδείλια τα δάκρυα τους.

Έχουν όμως γνώση οι φύλακες. Έχουμε πλέον διδαχτεί μέσα από τα παραδείγματα της ιστορίας και δηλώνουμε απερίφραστα ότι δεν θα επαναληφθούν τα εγκληματικά λάθη του παρελθόντος. Οι φιλικοί και οι οπλαρχηγοί τα έχουν ήδη βρει και δεν θα αφήσουν τον κάθε «νεοφώτιστο» Φαναριώτη να εκμεταλλευτεί αγώνες και καταστάσεις. ΝΥΝ ΥΠΕΡ ΠΑΝΤΩΝ ΑΓΩΝ!